"یامن قدر الخیر و الشر"
"ای آنکه خیر وشر را مقدر فرمودی"
فقیری بر در خانه ی ثروتمندی آمد و چیزی طلبید ،ثروتمند به غلام خود گفت :
ای مبارک ! به قنبر بگو به یاقوت بگوید که به فقیر بگوید چیزی در خانه نداریم !
فقیر گفت : خداوندا ! به جبرئیل بگو به میکائیل بگوید که به عزرائیل بگوید جان این بخیل را بگیرد !
"هزار ویک حکایت اخلاقی"
"یاخیر حامد ومحمود"
"ای بهترین ستاینده و ستوده"
از لطایف "عبید زاکانی" است که :
خواجه ای بدشکل ، نایبی بد شکل تر از خودش داشت.
روزی آیینه داری ، آیینه به دست نایب داد.
نایب در آن نگاه کرده گفت :
-سبحان الله ! بسی تقصیر در آفرینش ما رفته است !
خواجه فرمود : لفظ جمع مگو ! بگو در آفرینش من تقصیر به کار رفته است !
نایب آیینه را به او داد و گفت :
اگر باور نمی کنی ، تو نیز در آیینه ببین !
" نیش و نوش خلیل محمد زاده"
"یا اصدق الصادقین"
در واقعه ی قتل عام دهلی که قریب بیست هزار نفر کشته شده بودند ، "نظام الملک"
نایب السلطنه ی هند با خواندن این شعر ، "نادر شاه"را از ادامه ی قتل عام باز داشت :
دگر نمانده کسی تا به تیغ ناز کشی
مگرکه زنده کنی مرده را و باز کشی !
**********
"سوزنی سمرقندی"شاعر هزل گوی را در خواب دیدند ، از او پرسیدند:
بعد از مرگ چه بر سرت آمد ؟
جواب داد : فقط برای این بیت شعر نجاتم دادند :
چار چیز آورده ام یارب ! که در گنج تو نیست
نیستی و حاجت و عذر و گناه آورده ام !
"آسمان وریسمان خلیل محمد زاده"
"یااسرع الحاسبین"
"ای بهترین محاسبان"
نقل است که آب فروشی بود اندر بخارا وسی سال بود که اندر خانه ی زرگری آب می آورد و
آن زرگر زنی داشت نیکو روی وپارسا. روزی آن آب فروش آب آورده بود
.زن در میان سرای ایستاده ، آب فروش ناگاه در آمد ودست زن بگرفت وبرپیچید و برفت.
چون زرگر به خانه آمد، زن گفت :راست بگوی که امروز چه کرده ای ؟
که خدای تعالی را در آن رضا نبوده است ؟
مرد گفت : هیچ نکرده ام مگر آن که زنی را دست بندی کرده بودم و دست آن زن زیبا ، نیکو بود،
من دست او بگرفتم و بپیچیدم.
زن گفت : الله اکبر ! تو این کردی ، و آن آب فروش که سی سال بود تا در این منزل می آمد و
هرگز خیانتی نکرده بود امروز دست من برپیچید ، مرد گفت : توبه کردم.
روز دیگر آب فروش بیامد ودر پیش زن می غلتید و می گفت :
مرا حلال کن که دیروز شیطان مرا از راه راست منحرف کرد.
زن گفت تو را جرم نبود که آن جرم شوهر من کرده بود !
"نصیحه الملوک"
"یاذا القدس والسبحان"
"ای خداوند پاک ومنزه از نقصان"
پس از آن که حضرت یوسف"ع" از خاندانش جدا شد سالار اهل مصر گردید.
وی دوستی داشت که در دوران کودکی با او مهربان بود.
او عزم سفر کرد تا به دیدار حضرت یوسف "ع" برسد و آیینه ای برای او آورده بود.
وقتی به دیدار حضرت یوسف"ع"رسید ، از احوال گذشته ی حضرت یوسف "ع" پرسید.
حضرت جریان کار خود را برای او شرح داد وهمه را حکمت و امتحان الهی دانست وخدارا سپاس گفت.
آن دوست گفت :هرچه فکر کردم چه چیزی برای شما بیاورم ، چیزی
جز جمال شما نیافتم که جذاب باشد ، بنابراین آیینه ای برای تو آوردم تا
جمال دل آرایت در آن منعکس شود وآن وقت از من یاد کنی.
آینه آوردمت ای روشنی
تا چو بینی روی خود ، یادم کنی
بهترین هدیه ی بندگان به خدا آن است که دل خود را آیینه ی خدا کنند.
"هزار ویک حکایت تاریخی"
"یا مالک الملک"
"ای مالک ملک وجود"
طبیبی نصرانی خدمت حضرت صادق"ع"رسید وعرض کرد :
یابن رسول الله ! آیا در کتاب پروردگار شما و سنت پیامبرتان چیزی ازطب یافت می شود ؟
حضرت فرمودند : آری ، در کتاب خدا آمده است :
(کلوا واشربوا ولا تسرفوا) بخورید وبیاشامید ولی زیاده روی نکنید.
و حضرت رسول اکرم "ص" فرمودند: خودداری از غذا ، سر آمد
داروها و زیاده روی در خوراک سبب همه ی امراض است .
مرد نصرانی از جا حرکت کرد وگفت : به خدا سوگند کتاب خد او سنت
پیامبرتان جایی برای طب جالینوس باقی نگذاشته است !
چند پوئی گرد طب این وآن
از بیان آل احمد هم بخوان
"هزار ویک حکایت تاریخی"
"یاخبیر یابصیر"
"ای آگاه از هرچیز وای بینای همه ی امور"
"مولانا ساغری" درسلک شاعران هرات بود."جامی" در شان او، این
قطعه بگفت :
ساغری می گفت : دزدان معانی برده اند
هرکجا در شعرمن یک معنی خوش دیده اند
دیدم اکثر شعرهاش را یک معنی نداشت
راست می گفت آنکه : معنیهاش را دزدیده اند !
این قطعه ، چون به گوش "مولانا ساغری" رسید ، پیش "جامی" آمد و
گله کرد.
"جامی" گفت :-ما گفته بودیم "شاعری" می گفت ! و ظریفان شهر آن را
"ساغری"ساخته اند !
"آسمان وریسمان خلیل محمد زاده"
"یا من نور لا یطفی"
"ای آنکه نور او خاموش نخواهد شد"
یکی خواست همسرش را طلاق دهد.
به وی گفتند : او چه عیب دارد ؟
گفت : آیا کسی عیب همسر خود را باز گوید ؟!
پس از طلاق دادن زن از او پرسیدند :
همسرت چه عیب داشت ؟
گفت : آیا کسی عیب زن مردم را باز گوید؟!
"هزار ویک حکایت اخلاقی"
"یامن فی الممات قدرته"
"ای آنکه مرگ مخلوقات برهان قدرت اوست"
آورده اند که :سلطان محمود غزنوی گوری برای خود
ساخت و به یکی از چاکران خود گفت :
آیه ای مناسب از قرآن پیدا کن تا روی سنگ گور بنویسم!
چاکر گفت :قربان ! بنویسید :
(هذه جهنم التی کنتم توعدون)
"این همان دوزخی است که به شما وعده داده می شد"
"هزار ویک حکایت اخلاقی"
"یا دیان یا برهان"
"ای پاداش دهنده ،ای دلیل گمراهان"
پس از "نظامی گنجوی" شعرای بسیاری از سبک او تقلید کردند وحتی
جمعی از هجو سرایان وغزل پردازان نیز به تقلید از مثنوی های وی ،
مثنوی های هزل گونه ای سرودند که دارای اشعاری بی معنی بود.
ازآن جمله در عهد "شاه طهماسب صفوی" شاعری به نام
"هدایت ا... رازی" بود که بسیار شوخ طبع ودارای طبعی روان بود.
"هدایت ا..." متعهدشد که "خمسه ی نظامی" راتقلید کند ، به شرط آنکه
هیچ یک از اشعارش معنی صحیح نداشته باشد و"شاه طهماسب"پذیرفت
که چنین کند وبه "هدایت ا..."صله ی خوبی بدهد ، اما اگر در اشعار او
شعر با معنی یافت ، در برابر هر بیت شعر با معنی یک دندان شاعر را بکشد !
"هدایت ا..."قبول کرد ومثنوی خویش را به اتمام رساند وصله ی خوبی
هم از شاه دریافت کرد.
اما در تمامی مثنوی او سه بیت با معنی هم پیدا شد که بدین خاطر ، شاعر
سه دندان خود را طبق قراری که قبلا گذاشته بود از دست داد!
چند بیت از اشعار "هدایت ا..."چنین است :
"حکایت کنند از قوی پنجه ای
که می گفت با دسته ی تیشه ای
اگر روبهی را زچنگال زاغ
بدزدی وپنهان کنی در دماغ
مگس بهر خود زنده برخوان نهی
دو زنبور پرورده بر نان نهی
عجایب همین پنج افسانه نیست
چه مرغ است افسارش از دانه نیست !
"یاحنان یا منان"
"ای مشفق مهربان، ای نعمت بخش"
"ابوسعید ابوالخیر نیشابوری"از مشهورترین عرفاست و رباعی های نغزی دارد وگاهی با"ابوعلی سینا"ملاقات داشت.روزی "بوعلی"در مجلس وعظ "ابوسعید"شرکت کرد."ابوسعید"درباره ی لزوم کار نیک کردن وآثار اطاعت وگناه سخن می گفت و"بوعلی" این رباعی را به عنوان این که ما تکیه بر رحمت حق داریم نه بر عمل خود ، همان دم سرود وخواند:
ماییم به عفو تو تولا کرده
وز طاعت ومعصیت تبری کرده
آن جا که عنایت تو باشد ، باشد
ناکرده چو کرده ، کرده چون ناکرده!
"ابوسعید"بی درنگ پاسخ داد:
ای نیک نکرده وبدی ها کرده
وانگه به خلاص خود تمناکرده
برعفو مکن تکیه که هرگز نبود
ناکرده چو کرده ، کرده چون ناکرده!
"آسمان وریسمان خلیل محمد زاده"